Formacja franciszkańska – inspiracje (część 23). 

Bracia powinni otrzymać odpowiednie przygotowanie do korzystania ze środków społecznego komunikowania, które oprócz tego, że mogą się przyczynić do rozwoju osoby ludzkiej, pogłębienia wiedzy, wymiany informacji, poszerzenia kontaktów międzyludzkich, są także pożyteczne do prowadzenia ewangelizacji. Bracia niech się nimi posługują w sposób dojrzały, odpowiedzialny i umiarkowany, uważając, aby z ich powodu nie zubożały kontakty z braćmi swojego klasztoru oraz by nie przynosiło to szkody dla ich własnego życia konsekrowanego[1].

Jeden z braci zajmujących się ewangelizacją w sferze digitalnej podzielił się refleksją usłyszaną od starszego chirurga i profesora. Otóż stwierdził on, że nowe pokolenie chirurgów jest niezwykle sprawne manualnie i komputerowo w nowoczesnych operacjach, które wykonuje się przy pomocy robota chirurgicznego. W młodości sporo grali w gry komputerowe i nabrali naturalnej umiejętności, która dla starszych jest trudno osiągalna. Być może, podsumował, kandydaci do Zakonu będą bardziej przygotowani, aby służyć ludziom i ewangelizować przy pomocy współczesnych środków medialnych.

Czym są tzw. mass media? To narzędzia, które służą do komunikacji społecznej. Nazywamy je środkami społecznego przekazu. Należą do nich: telewizja, prasa, radio, książka, kino, plakat, Internet. Pozwalają oddziaływać w szeroki sposób: na poszczególnych ludzi i na społeczeństwa. Kształtują kulturę, zwyczaje, modę, przekonania i opinie oraz wpływają na podejmowanie decyzji. Przekazują informacje i wyjaśniają zaistniałe sytuacje. Służą do pracy, załatwiania bieżących spraw, utrzymywania kontaktów i relacji z innymi, realizowania rozmaitych potrzeb, w tym także do zabawy i rekreacji. Coraz częściej mass media są narzędziem czynnej i aktywnej komunikacji. To znaczy, że odbiorca może wchodzić z nadawcą w interakcję, sam może stawać się tym, który komunikuje, wyraża swoje opinie, ma wpływ na wybory innych. Jest nie tylko biernym odbiorcą przekazu, ale staje w dialogu. Współczesne narzędzia komunikacji znoszą bariery związane z granicą państw i językiem. Stają się cyfrowym światem, gdzie toczy się życie. Mają wielką siłę oddziaływania, stąd określane są jako czwarta władza[2].

Możemy zwrócić uwagę, że genialnym narzędziem w tej przestrzeni jest telefon komórkowy. W zasięgu ręki jest szybki dostęp do niemalże wszystkiego, czego potrzebujemy. Mamy łatwy dostęp do nawiązywania kontaktów, możemy na bieżąco śledzić informacje od bliskich, utrzymywać kontakty z osobami na całym świecie. Dzięki smartfonom możemy wyszukiwać potrzebne im informacje, korzystać z programów edukacyjnych, brewiarza, Pisma świętego, książek, audiobooków i muzyki. W małym kieszonkowym urządzeniu jest aparat fotograficzny, tłumacze językowe, mapy, bazy danych, elektroniczne pieniądze, bilety na podróże, dostęp do rozrywki oraz możliwość zakupów w sklepach…, czyli mnóstwo użytecznych i wciągających programów.

Od ponad 60 lat Kościół apeluje do chrześcijan o potrzebie posługiwania się mass mediami w celu głoszenia Dobrej Nowiny[3]. W praktyce duszpasterskiej najczęściej używamy ich do komunikacji z wiernymi, promocji powołaniowej, liturgii, rozważań, organizacji konferencji i wykładów. Widoczna jest w Kościele coraz większa aktywność na tym polu[4]. Jednak coraz wyraźniej słyszymy wezwanie, aby pójść krok dalej; nie tylko korzystać z tych narzędzi, ale podjąć się misji ewangelizacji w cyfrowym świecie[5]. To ważne zadanie, aby nowy kontynent digitalny przesiąkał duchem Ewangelii.

Bywa jednak, że w daniu pozytywnej odpowiedzi na podjęcie się tej nowej misji, blokuje nas jakaś nieufność. Ósmy, digitalny kontynent budzi lęk. Wchodzimy w ten świat jako odbiorcy, natomiast czujemy się tam jak na „areopagu”, na którym nie widzimy, aby ktokolwiek nas zechciał wysłuchać (Dz 17, 22. 32). Boimy się hejtu, niezrozumienia i być może braku profesjonalizmu. Rodzą się w nas całkiem uzasadnione pytania: po co wchodzić w takie nowości? Czy nie wystarczy dobrze przygotować tego, co dzieje się przy kościele: katechezy, codziennych homilii, nabożeństw, spotkań z grupami? Dodatkowo widzimy, że media społecznościowe są niebezpieczne. Dla wielu stają się pułapką; są zapatrzeni w telefony, monitory komputerów i tabletów…, uciekają od realnych kontaktów, zamykają się we własnych pokojach i wirtualnym świecie, wiodą życie digitalnych rekluzów i bywa, że jest to powodem ich ludzkiej i duchowej destrukcji. Nowy kontynent potrafi wciągnąć i uzależnić[6].

My, chrześcijanie, jesteśmy wezwani, aby tę „przestrzeń” inkulturować. Nie należy tego traktować jako jakieś misjonarskie nowinkarstwo. Już ponad 30 lat temu słyszeliśmy:

Pierwszym „areopagiem” współczesnym jest świat środków przekazu, który jednoczy ludzkość i czyni z niej, jak to się określa, „światową wioskę”. Środki społecznego przekazu osiągnęły takie znaczenie, że dla wielu są głównym narzędziem informacyjnym i formacyjnym, przewodnikiem i natchnieniem w zachowaniach indywidualnych, rodzinnych, społecznych. Przede wszystkim, nowe pokolenia wzrastają w świecie uwarunkowanym przez mass media. „Areopag” ten został, być może, nieco zaniedbany. Na ogół uprzywilejowane bywają inne narzędzia ewangelicznego przepowiadania i formacji, podczas gdy środki społecznego przekazu pozostawia się inicjatywie jednostek czy małych grup, a do programu duszpasterskiego wchodzą one tylko drugorzędnie. Zaangażowanie w dziedzinie środków społecznego przekazu nie ma jednak wyłącznie na celu zwielokrotnienia przepowiadania. Chodzi o fakt głębszy, gdyż sama ewangelizacja współczesnej kultury zależy w wielkiej mierze od ich wpływu. Nie wystarcza zatem używać ich do szerzenia orędzia chrześcijańskiego i Magisterium Kościoła, ale trzeba włączyć samo orędzie w tę „nową kulturę”, stworzoną przez nowoczesne środki przekazu. Jest to problem złożony, gdyż kultura ta rodzi się bardziej jeszcze aniżeli z przekazywanych treści, z samego faktu, że istnieją nowe sposoby przekazu z nowymi językami, nowymi technikami, nowymi postawami psychologicznymi. Mój poprzednik Paweł VI mówił, że „rozdźwięk między Ewangelią a kulturą jest bez wątpienia dramatem naszych czasów”, i dziedzina środków przekazu potwierdza w pełni ten osąd[7].

Co na to my – franciszkanie? Kiedy popatrzymy na życie św. Franciszka z Asyżu, zobaczymy, że po nawróceniu pociąga go życie kontemplacyjne. Takie podjęła św. Klara i takie prowadzili w pustelniach niektórzy jego naśladowcy. Franciszek pragnął pełnić wolę Pana, nawet jeśli byłoby to wbrew jego osobistym upodobaniom. Posłał więc brata Macieja, aby zapytał żyjącego w samotni brata Sylwestra i siostrę Klarę, jakie jest ich rozeznanie w tej sprawie. Dosyć interesujące jest to, że jako narzędzia rozeznania wybrał tych, którzy wiedli życie kontemplacyjne. Otrzymał od nich zupełnie nietendencyjną odpowiedź: Pan chce, aby głosił kazania, gdyż nie został powołany dla siebie samego, ale aby przynosił Mu owoce dusz ludzkich i aby wielu zostało przez niego pozyskanych dla Niego[8]. Choć widzimy, że Biedaczyna często przebywa na pustelniach, to jednak jego życie charakteryzuje nieustanne podróżowanie, aby przepowiadać Ewangelię. Kiedy z powodu chorób i dolegliwości nie może podróżować, pisze listy. Wysyła swoich braci w różne strony świata, aby głosili Słowo tam, gdzie sam dotrzeć nie jest w stanie.

Ciekawe, co św. Franciszek by robił w dobie Internetu? Pewnie nie bez powodu pośród świętych patronów związanych ze środkami społecznego przekazu mamy tych, którzy związani są z duchowością franciszkańską: św. Klarę (patronkę telewizji) i bardziej współczesnego nam św. Maksymiliana. Przypominają nam oni o potrzebie wykorzystywania mass mediów do ewangelizacji. Przecież my, bracia mniejsi konwentualni, zawsze byliśmy wyczuleni na potrzeby Kościoła. Wezwanie jest, aby pójść krok dalej. Nie tylko sięgać po środki masowego przekazu, ale podjąć się nowych misji w środowisku digitalnym?[9].

Jak to robić? Dawniej w wielu konwentach przy wejściu do klasztoru funkcjonowała furta. Można tam było spotkać zakonnika, który był pierwszym kontaktem z tymi, którzy poszukiwali różnych form pomocy i kontaktu z braćmi. Zastanawiam się, czy w naszych wspólnotach jest możliwe, aby otworzyć taką furtę dla ósmego kontynentu? Czy możemy przemyśleć, jak przenikać ten świat, w którym żyją ludzie, których spotykamy na ulicy, i także ci, których być może nigdy fizycznie nie zobaczymy? Św. Franciszek wysyła nas, podobnie jak swoich pierwszych braci, abyśmy głosili kazania w rozmaitych stronach świata. Nasza franciszkańska duchowość „nadaje się do tego typu pracy”. Z pewnością dużą pomocą będzie, gdy nie tylko nie będziemy przeszkadzać, ale wesprzemy tych naszych młodych braci, którzy, jak współcześni chirurdzy, są bardziej obyci w terenie kontynentu, który jest ich ojczyzną[10].

Fr. Piotr STANISŁAWCZYK
delegat generalny ds. formacji


[1] Konstytucje OFMConv, Rzym 2019, art. 66.
[2] Czwarta władza, Wikipedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Czwarta_władza, (26.11.2024).
[3] Światowy Dzień Środków Społecznego Przekazu. Historia i idea,
   https://mediadlaewangelii.pl/content.php?ContentId=55. (26.11.2024).
[4] Ks. Janusz Chyła, Ewangelizacja cyfrowego kontynentu, w: Kultura – Media – Teologia 23(2015), ss.67-79), https://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-336b7d4f-6031-4ff8-bf72-7152f7925520/c/kmt_2015_22_chyla_t5PyB2X.pdf. (26.11.2024).
[5] Ks. Maciej Flader, Inkulturacja wiary w „cyfrowy kontynent”, w: Teologia i człowiek, 47(2019)3, ss. 129–144, https://apcz.umk.pl/TiCz/article/download/TiCz.2019.033/18519/52437, (26.11.2024).
[6] Papież Franciszek, Posynodalna adhortacja apostolska Christus vivit, Loreto 25.03.2019. https://www.vatican.va/content/francesco/pl/apost_exhortations/documents/papa-francesco_esortazione-ap_20190325_christus-vivit.html. Nr. 90. (26.11.2024).
[7] Jan Paweł II, Encyklika Redemptoris misssio o stałej aktualności posłania misyjnego, Rzym 7.12.1990, nr 37c.
https://www.vatican.va/content/john-paul-ii/pl/encyclicals/documents/hf_jp-ii_enc_07121990_redemptoris-missio.html. (26.11.2024).
[8] DbF 16, 1 Cel 14, 4-5, 1 Cel 15, 1. 6-7.
[9] Misjonarze w środowisku digitalnym w: Kościół synodalny w misji, Sprawozdanie podsumowujące. XVI zwyczajne zgromadzenie ogólne synodu biskupów. Pierwsza sesja (4-29 października 2023), nr 17, https://www.synod.va/content/dam/synod/assembly/synthesis/polish/POL-Synthesis-Report.pdf. (26.11.2024).
[10] Benedykt XVI, Nowe technologie, nowe relacje. Trzeba rozpowszechniać kulturę szacunku, dialogu i przyjaźni, Orędzie na 43. Światowy Dzień Środków Społecznego Przekazu, Watykan 24 stycznia 2009. https://www.paulus.org.pl/224,43-sdssp-benedykt-xvi-2009. (26.11.2024).