Centrum Dantego w Rawennie

Powróćmy do Rawenny, gdzie zakonnicy, po przymusowym usunięciu w 1810 r., zostali ponownie przyjęci w lutym 1949 r. przez ówczesnego arcybiskupa Giacomo Lercaro, który oddał im starożytny kościół św. Piotra Większego. Nie powrócili jednak do sąsiadującego klasztoru, który w 1936 r. diecezja sprzedała miastu, a z kolei miasto w 1950 r. przekazało go miejscowej kasie oszczędnościowej.

Padre Severino Ragazzini e San Paolo VI
Fr. Severino Ragazzini wręcza św. Pawłowi VI medal zaprojektowany przez Centrum Dantego i wykonany przez Sergio Benvenuti, upamiętniający ofiarowanie przez papieża złotego krzyża na grób Dantego w 1965 r.

W okresie poprzedzającym 700. rocznicę urodzin Dantego powstały warunki do zainicjowania specjalnej działalności, której poświęcił się fr. Severino Ragazzini (1920-1986), były sekretarz generalny Zakonu. Z niezwykłą pasją zaangażował się w stworzenia dzieła, „które nie tylko przetrwałoby sto lat, ale rozciągnęłoby się w czasie, obejmując coraz większą przestrzeń i znaczenie”. „Obok grobu, który umożliwia kontakt ze zmarłym Dantem – lubił wspominać – chciałem założyć Centrum Dantego, umożliwiające kontakt z żyjącym Dantem. Krótko mówiąc, chciałem połączyć chwalebny grobowiec (z doczesnymi szczątkami Alighieri) i Centrum Dantego z pismami poety, które wciąż kierują przesłanie do ludzkości. W ten sposób Centrum Dantego dawałoby głos grobowcowi”.

Były to lata szczególnie bogate w inicjatywy: od pierwszego publicznego wykładu w bazylice św. Franciszka 14 marca 1964 r., poprzez doroczne wystawy zainaugurowane w 1966 r., aż po międzynarodowe wystawy organizowane co dwa lata (biennale), międzynarodowy konkurs na projekt medalu i niewielkiej rzeźby w brązie, ekspozycję mającą ambitny cel „zgromadzenia co dwa lata najlepszych artystów z całego świata”. Pierwszej edycji w 1973 r. przewodniczył rzeźbiarz Pericle Fazzini, następnie w 1975 r. Giacomo Manzù, a w 1977 r. kard. Dino Staffa. Od czwartej do siódmej edycji przewodnictwo objął abp Giovanni Fallani, ówczesny przewodniczący Papieskiej Komisji ds. Sztuki Sakralnej we Włoszech i wielki przyjaciel Centrum. Od 1988 r. do ostatniej edycji w 2003 r. zastępował go kard. Paul Poupard, przewodniczący Papieskiej Rady Kultury. W okresie do siódmej edycji w 1985 r. (ostatniej zorganizowanej przez założyciela) wzięło udział ponad 250 artystów z 24 krajów. W międzyczasie kontynuowano badania i gromadzenie wszelkiego rodzaju świadectw o nieprzerwanym uznaniu dla wielkiego poety. Z tych lat pochodzi nabycie kilku kodeksów z drugiej połowy XIII wieku, jak pierwszych drukowanych wydań arcydzieła Dantego, w tym editio princeps opublikowanego w Foligno 11 kwietnia 1472 r. W 1966 r. Centrum otrzymało od właściciela kasy oszczędnościowej kilka pomieszczeń w byłym klasztorze na prowadzenie działalności poświęconej Dantemu. W następnym roku można więc było zainaugurować pierwszy zalążek księgozbioru, który w 1981 r., rozporządzeniem ówczesnego Ministerstwa Dziedzictwa Kultury i Środowiska, uznano „o wyjątkowym znaczeniu historycznym i artystycznym”.

Fr. Enzo Fantini ze św. Janem Pawłem II w Castel Gandolfo w dniu 31 sierpnia 1997 r. Wówczas Vittorio Sermonti odczytał ostatnią pieśń Raju, wieńcząc tym samym całościową lekturę Boskiej komedii w kościele św. Franciszka w Rawennie.

Fr. Ragazzini zmarł nagle 17 maja 1986 r., wkrótce po wizycie św. Jana Pawła II w Rawennie (i przy grobie Dantego), zaś jego następcą został fr. Enzo Fantini (1945-2004), który nie tylko zadbał o kontynuację działalności, ale także nadał jej niezbędną stabilność. W latach 1988-2001 zorganizował sześć edycji biennale, jedenaście wystaw sztuki poświęconych poszczególnym artystom (Aligi Sassu w 1989 r., Enzo Babini w 1991 r. i w 2000 r., Renzo Copat w 1995 r.) lub grupom narodowym („Dante w Australii” w 1993 r., „Dante w Bułgarii” w 1997 r., „Dante w Polsce” w 1997 r., „Dante w Rumunii” w 1999 r., „Dante na Węgrzech” i „Dante w Armenii” w 2001 r.). Nawiązał liczne kontakty z osobistościami świata sztuki i kultury, zarówno w kraju, jak i za granicą. Z pasją wspierał różne inicjatywy, w tym „Projekt Dante Rawenna” Waltera Della Monica; w ramach tego projektu Vittorio Sermonti podjął się całościowej lektury Boskiej komedii (1995-1997), a następnie zorganizowano międzynarodowy przegląd „Boska komedia na świecie”. Zawdzięcza mu się przygotowanie i otwarcie dla publiczności we wrześniu 1989 r. odnowionej biblioteki i kolekcji sztuki współczesnej w odrestaurowanych krużgankach franciszkańskich udostępnionych przez kasę oszczędnościową.

W 2001 r. fr. Fantini liczył na „zmianę kierunku, w pewnej ciągłości, aby rozpocząć nowy okres”, w którym coraz lepiej byłaby ukazana i scharakteryzowana oferta kulturalna Centrum, łącząc „rzeczy stare i nowe”.
Ci, którzy go wówczas zastąpili, starali się jeszcze bardziej i lepiej przedstawić propozycję Centrum, ukierunkowując ją na specyfikę „naszego Dantego”, promując choćby badania nad chrześcijańską tożsamością dzieła Dantego Alighieri w dziedzinie historycznej, politycznej, teologicznej i mistycznej, powołując w lutym 2003 r. sekcję studiów i badań, koordynowaną przez Annę Marię Chiavacci Leonardi, „Panią Boskiej komedii”, jak ją nazywano, pełną pasji i wnikliwą znawczynię Dantego, autorkę jednego z komentarzy do Boskiej komedii (opublikowanego w 1994 r. przez Mondadori w prestiżowej serii I meridiani, a następnie, w 1999 r., w wydaniu szkolnym, przez Zanichelli), uznanego za jeden z najpiękniejszych, jeśli nie najpiękniejszy, a zarazem najbardziej dociekliwy i wyczerpujący, jakim dzisiaj dysponujemy.
Z kolei w 2005 r., z okazji 40. rocznicy ofiarowania przez św. Pawła VI złotego krzyża na grób Dantego, Centrum promowało doroczne obchody Dantis poetae transitu, mające miejsce wieczorem 13 września, co łączy się z bardziej tradycyjną Mszą Dantego w drugą niedzielę września, gdy miasto Florencja przekazuje oliwę do lampy, która nieustannie płonie tam, gdzie przechowywane są doczesne szczątki poety. W 2007 r., wychodząc od 40. rocznicy listu apostolskiego Pawła VI pt. Altissimi cantus (1965 r.), ustanawiającego „motu proprio” katedrę studiów Dantego na Katolickim Uniwersytecie Najświętszego Serca w Mediolanie, Centrum we współpracy z mediolańską uczelnią zorganizowało międzynarodową szkołę letnią dla studiów nad dziełem Dantego w Rawennie, a jej czternasta edycja odbyła się w 2020 r.
To właśnie odczytanie po latach Altissimi cantis dało Centrum Dantego możliwość ponownego określenia swojej linii działania, aby dalej oferować oryginalny wkład w wielopłaszczyznowe podejście do Dantego i jego dzieła.

Resztę zawiera kronika obecnego czasu, który w siedemsetlecie śmierci Dantego osiąga punkt docelowy i punkt wyjścia w odpowiedzialności, jaką powierzyła nam Opatrzność.

biblioteca del Centro Dantesco
Wnętrze specjalistycznej biblioteki Centrum Dantego w krużgankach dawnego klasztoru franciszkanów