4. Specyfika ówczesnych zakonów

Na życie monastyczne, które w średniowieczu nabrało szczególnego znaczenia, patrzono przez pryzmat wygnania. Obecność w tym świecie była rozumiana jako niewola i pielgrzymowanie do „niebieskiego Jeruzalem”, do którego drogę wskazuje Jezus Chrystus. Już samo słowo „świat” (łac. mundus) przez zakony mnisze było rozumiane pejoratywnie. Członkowie tych wspólnot traktowali swoje powołanie jako ucieczkę od świata. Całe ich życie było podporządkowane odrzucaniu tego, co świat proponował – po to, by niczym się nie skalać. Oddalenie od świata, od miast porównywanych do Babilonu, miało służyć oczyszczeniu się, by móc dotrzeć do ziemi obiecanej. Takie nastawienie sprawiało, że zakonnikom nie wolno było prowadzić działalności poza klauzurą. To zaś utrudniało czy wręcz uniemożliwiało im dotarcie do ludzi mieszkających w miastach.
Poza zakonnikami skupionymi we wspólnotach pojawiały się osoby pragnące żyć samotnie w pustelniach. Nazywano ich eremitami. Wiedli oni życie blisko klasztorów, ale na tyle daleko, by nie doznawać zakłóceń. Utrzymywali się z tego, co otrzymali od ludzi, albo też z własnej pracy. Ich zamiarem było podjęcie stylu życia mającego miejsce w początkach chrześcijaństwa. Spośród nich wyłoniła się nawet grupa „eremitów wędrownych”, mająca na celu pouczać gromadzący się wokół niej lud. Jak na tamte czasy, był to swojego rodzaju ewenement. Bardzo często ruchy te owocowały powstaniem klasztoru. Tak oto można mówić o pojawieniu się kamedułów, wallombrozjan, kartuzów, cystersów, powstałych w XI wieku, ze swymi klasztorami zbudowanymi z dala od innych. Ich życie było swoistą reinterpretacją tego, co zaproponował św. Benedykt w swej Regule, zachęcając do życia ubogiego, wypełnionego modlitwą i pracą.
Mnisi łączyli „pracę, życie na uboczu i intensywną modlitwę z życiem ewangelicznym”, ale nie zawsze udawało im się odpowiedzieć na oczekiwania społeczeństwa tamtych czasów. Dochodziło nie tylko do bogacenia się opactw, ale nawet do tego, że przy zakładaniu jednego z opactw w Anglii wysiedlono ludzi w imię wierności Regule. Omawiane środowiska charakteryzowały się nie tylko odprawianiem liturgii, lecz także przyjmowaniem pielgrzymów, pracą na roli, wspieraniem państwa w wypełnianiu niektórych jego obowiązków oraz tworzeniem kultury. Pomimo tego wszystkiego trzeba stwierdzić, że w opactwach i klasztorach mniszych priorytet miało prowadzenie życia duchowego nad inną formą działalności apostolskiej. Żaden z istniejących zakonów nie ujmował w swej Regule kwestii misji czy też nie wyrażał się wprost na temat posługi apostolskiej rozumianej jako misję Kościoła katolickiego. Zresztą w XI wieku na życie apostolskie patrzono przez pryzmat życia wspólnotowego; nie rozumiano go jako wyzwania do podjęcia misji.
Dopiero z czasem zaczęło się rozwijać podejście do apostolatu jako do zobowiązań właściwych kanonikom lub klerowi w ogóle. Ów apostolat wyrażał się w szpitalnictwie, duszpasterstwie bądź był realizowany na polu nauki. Tak oto, poza wspólnotami żyjącymi na sposób mniszy, w XII wieku zaczęły pojawiać się osoby pragnące wieść czynne życie religijne. Ich posługa obejmowała ludzi świeckich, zwłaszcza chorych oraz pielgrzymów. Na scenę tamtych czasów weszły zatem nie tylko zakony o charakterze szpitalniczym, ale także zakony rycerskie. Miały one dbać o zapewnienie bezpieczeństwa pielgrzymom udającym się do Ziemi Świętej. Te pierwsze zakony przekształcały się nawet w te drugie. Tak było u joannitów, templariuszy czy lazarystów.
Ogólnie rzecz biorąc, XII i XIII wiek, choć ukazuje osoby duchowne w różnorodności ich powołań, to jednak przedstawia je w sposób dość spolaryzowany. Z jednej strony mamy bowiem do czynienia z mnichami oddalonymi od świata, a z drugiej z duchowieństwem żyjącym pośrodku świata z zamiarem głoszenia Ewangelii. Św. Franciszek natomiast zapragnął żyć z pierwszymi braćmi we wspólnocie w taki sposób, by ewangelizować świat, który go otaczał. I o tym nowym stylu obecności w świecie będzie mowa w następnej części tekstu.

Fr. Dariusz MAZUREK, delegat generalny ds. animacji misyjnej

Na podstawie:
CHÉLINI J., Dzieje religijności w Europie Zachodniej w średniowieczu, Warszawa 1996.
ESSER K., Temas espirituales, Oñate (Guipúzcoa) 1980.
GEMELLI A., Franciszkanizm, Warszawa 1988.
KŁOCZOWSKI J., Chrześcijaństwo i historia. Wokół nurtów reformy chrześcijańskiej VIII-XX w., Kraków 1990.
KŁOCZOWSKI J., Wspólnoty chrześcijańskie. Grupy życia wspólnego w chrześcijaństwie zachodnim od starożytności do XV wieku, Kraków 1964.
MICÓ J., Los hermanos vayan por el mundo. El apostolado franciscano, SelFr 62 (1992) 213-238.
MISIUREK J., Zarys historii duchowości chrześcijańskiej, Lublin 1992.
URIBE F., „Ir por el mundo” o la evangelización a través del testimonio, SelFr 77 (1997) 242-262.

Więcej wiadomości o misjach pod adresem Facebook:
https://www.facebook.com/AnimazioneFrancescana/

Zobacz także Instagram Sekretariatu Misyjnego:
https://www.instagram.com/sgam_ofmconv/